జమ్మూ కశ్మీర్‌లోని పహల్గామ్‌లో పర్యాటకులపై జరిగిన ఉగ్రవాద దాడిలో 26 మంది మరణించిన విషయం తెలిసిందే. ఈ దాడిపై కేంద్ర ప్రభుత్వం కఠిన చర్యలు తీసుకోవడానికి సిద్ధమవుతున్నట్లు కనిపిస్తోంది. పాకిస్తాన్‌పై ఇప్పటికే అనేక కఠిన నిర్ణయాల తర్వాత, ఇప్పుడు ఈ ఉగ్రవాద దాడి దర్యాప్తును జాతీయ దర్యాప్తు సంస్థ (NIA)కి అప్పగించారు. NIA ఎలా పనిచేస్తుంది? దాని పరిధి ఏంటి? ఎంత శక్తిమంతమైంది? అనే విషయాలను ఇప్పడు తెలుసుకునే ప్రయత్నం చేద్దాం.. NIA(నేషనల్ ఇన్వెస్టిగేషన్ ఏజెన్సీ) వాస్తవానికి దేశంలో ఉగ్రవాదాన్ని ఎదుర్కోవడానికి స్థాపించబడిన కేంద్ర దర్యాప్తు సంస్థ. దీనిని NIA చట్టం-2008 ప్రకారం భారత ప్రభుత్వం ఏర్పాటు చేసింది. 2008 నవంబర్ 26న ముంబైపై జరిగిన ఉగ్రవాద దాడుల తర్వాత, ఉగ్రవాదాన్ని ఎదుర్కోవడానికి ఈ కేంద్ర సంస్థను ఏర్పాటు చేయాలని కేంద్ర ప్రభుత్వం నిర్ణయించింది. ఈ కేంద్ర దర్యాప్తు సంస్థ నేరుగా హోం మంత్రిత్వ శాఖ కింద పనిచేస్తుంది.
మానవ అక్రమ రవాణా నుండి నకిలీ కరెన్సీ, సైబర్, ఉగ్రవాదం, పేలుడు పదార్థాలు, నిషేధిత ఆయుధాల తయారీ, అమ్మకాలకు సంబంధించిన కేసులను NIA దర్యాప్తు చేస్తుంది. నేరాలన్నింటినీ దర్యాప్తు చేయడానికి NIA అధికారులకు పోలీసు అధికారులతో సమానమైన అధికారాలు ఉన్నాయి. అంతర్జాతీయ ఒప్పందాలు, ఇతర దేశాల చట్టాల పరిధిలోకి వచ్చే నేరాలను దర్యాప్తు చేసే అధికారం కూడా NIAకి ఉంది. ఇది కాకుండా, భారతదేశంలో జరిగిన అన్ని రకాల నేరాలకు సంబంధించిన కేసులను దర్యాప్తు చేయమని NIAని నేరుగా ఆదేశించే అధికారం కేంద్ర ప్రభుత్వానికి ఉంది. అంతర్జాతీయ ఒప్పందాలు, ఐక్యరాజ్యసమితి, దాని ఏజెన్సీల సమావేశాలు, తీర్మానాలను అలాగే ఇతర అంతర్జాతీయ సంస్థల ఒప్పందాలను అమలు చేయడం NIA బాధ్యత. NIA (సవరణ) చట్టం 2019 ప్రకారం.. భారత పౌరులు లేదా భారతదేశంతో సంబంధాలు కలిగి ఉన్న భారతదేశం వెలుపల జరుగుతున్న నేరాలను దర్యాప్తు చేసే అధికారాన్ని ప్రభుత్వం ఎన్‌ఐఏకి ఇచ్చింది. అదేవిధంగా పేలుడు పదార్థాల చట్టం-1908, మానవ అక్రమ రవాణా, సైబర్ ఉగ్రవాదం, ఆయుధాల చట్టం-1959 ద్వారా NIAకి అధికారాలు ఇచ్చారు.
NIA అధికారులకు ప్రత్యేక నియామకాలు లేవు. ఈ ఏజెన్సీలో అధికారులను ఇండియన్ పోలీస్ సర్వీస్ (IPS), ఇండియన్ రెవెన్యూ సర్వీస్ (IRS), రాష్ట్ర పోలీసు, ఆదాయపు పన్ను శాఖ వంటి కేంద్ర సేవల నుండి అలాగే CRPF, ITBP, BSF వంటి కేంద్ర సాయుధ పోలీసు దళాల నుండి ఎంపిక చేస్తారు. కేంద్ర దర్యాప్తు సంస్థ NIAలో ఉద్యోగుల నియామకం పరీక్ష ద్వారా జరుగుతుంది. ప్రస్తుతం NIA డైరెక్టర్ జనరల్‌గా సదానంద్ వసంత్ దాతే ఉన్నారు. ఈయన 1990 బ్యాచ్ మహారాష్ట్ర కేడర్‌కు చెందిన IPS అధికారి. ఆయన మార్చి 31, 2024న NIA డైరెక్టర్ జనరల్‌గా బాధ్యతలు చేపట్టారు. NIAలో చేరడానికి ముందు ఆయన మహారాష్ట్రలోని యాంటీ-టెర్రరిజం స్క్వాడ్ (ATS) చీఫ్‌గా పనిచేశారు.
డిసెంబర్ 2024లో కేంద్ర హోం శాఖ సహాయ మంత్రి నిత్యానంద్ రాయ్ రాజ్యసభలో ఇచ్చిన లిఖితపూర్వక సమాధానంలో NIA ప్రధాన కార్యాలయం ఢిల్లీలో ఉందని పేర్కొన్నారు. దీనికి గౌహతి, జమ్మూలలో రెండు జోనల్ కార్యాలయాలు ఉన్నాయి. అలాగే దీనికి దేశవ్యాప్తంగా 21 శాఖా కార్యాలయాలు ఉన్నాయి. NIAలో మొత్తం 1901 పోస్టులు ఉన్నాయి. 2009-10 సంవత్సరంలో ప్రభుత్వం NIA కోసం రూ.12.09 కోట్లు కేటాయించింది. 2014-15 సంవత్సరంలో ఈ కేటాయింపును రూ.91.32 కోట్లకు పెంచారు. 2024-25 ఆర్థిక సంవత్సరంలో దీనిని రూ.394.66 కోట్లకు పెంచారు. ప్రభుత్వం దేశవ్యాప్తంగా 51 NIA ప్రత్యేక కోర్టులను కలిగి ఉంది. వీటిలో రాంచీ, జమ్మూలో రెండు NIA ప్రత్యేక కోర్టులు NIA దర్యాప్తు చేస్తున్న కేసులను విచారించడానికి ప్రత్యేకంగా ఏర్పాటు చేశారు. ఈ కోర్టుల ద్వారా కేసులు త్వరగా విచారణ జరిగి, తీర్పులు త్వరగా వస్తాయి. NIA ఏర్పడినప్పటి నుండి డిసెంబర్ 2024 వరకు 640 కేసులు నమోదు అయ్యాయి. వాటిలో 147 కేసులలో తీర్పు వచ్చింది. వీటిలో శిక్షార్హత రేటు 95.23 శాతం.
జాతీయ భద్రతకు ముప్పు కలిగించే నేరాలను నిరోధించడానికి, దర్యాప్తు చేయడానికి, శిక్షించడానికి NIA సామర్థ్యాన్ని పెంచడానికి కేంద్ర ప్రభుత్వం అనేక చర్యలు తీసుకుంది. డేటాను విశ్లేషించడానికి సౌకర్యాలను అందించడానికి నేషనల్ టెర్రర్ డేటా ఫ్యూజన్, విశ్లేషణ కేంద్రం స్థాపించారు. దీని ద్వారా వివిధ దర్యాప్తు ప్రక్రియల సమయంలో డేటా ఆటోమేషన్, డిజిటలైజేషన్ సహాయపడుతుంది. జనవరి 2018లో ప్రభుత్వం NIAలో ISIS ఇన్వెస్టిగేషన్ రీసెర్చ్ సెల్‌ను ఏర్పాటు చేసింది. తరువాత దీనిని ఇతర ఉగ్రవాద ముప్పులను ఎదుర్కోవడానికి కౌంటర్ టెర్రరిజం రీసెర్చ్ సెల్‌గా విస్తరించారు. NIAలో యాంటీ హ్యూమన్ ట్రాఫికింగ్ డివిజన్, యాంటీ సైబర్ టెర్రరిజం డివిజన్, న్యాయ నిపుణుల విభాగం వంటి ప్రత్యేక విభాగాలు కూడా ఉన్నాయి. ఉగ్రవాద నిధులు, నకిలీ భారతీయ కరెన్సీ నోట్లకు సంబంధించిన కేసులను దర్యాప్తు చేయడానికి కేంద్ర స్థాయిలో NIA నోడల్ ఏజెన్సీ ఉంది. NIAలో టెర్రర్ ఫండింగ్, నకిలీ కరెన్సీ సెల్ కూడా ఏర్పాటు చేశారు.